เรียบเรียงโดย ดร.วิจารย์ สิมาฉายา ผู้อำนวยการสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย หรือ TEI
เดือนมิถุนายน ไม่ได้เป็นเพียงแค่กลางปีเท่านั้น แต่ยังเป็นเดือนที่เต็มไปด้วยความหมายอันทรงพลัง เป็นทั้ง “เดือนแห่งความหลากหลายทางเพศ” (Pride Month) ที่สะท้อนการเคารพในศักดิ์ศรีและสิทธิมนุษยชนของทุกคน และเดือนนี้ไม่ได้เป็นเพียงเดือนที่เราเคารพในศักดิ์ศรีและสิทธิมนุษยชนเท่านั้น แต่ยังเป็นเดือนที่ทั่วโลกต้องเครพ ให้เกียรติและให้ความสำคัญกับ “ธรรมชาติ” เช่นกันเพราะเดือนนี้มีวันสำคัญอย่าง “วันสิ่งแวดล้อมโลก” (World Environment Day) ในวันที่ 5 มิถุนายนของทุกปี ซึ่งเป็นวันที่องค์การสหประชาชาติกำหนดขึ้นจากเวทีการประชุมสหประชาชาติว่าด้วยสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ (United Nations Conference on the Human Environment) ในปี ค.ศ. 1972 เพื่อครบรอบ 53 ปีแล้ว และวันทะเลโลกในวันที่ 8 มิถุนายนที่ควรให้ความสำคัญของการจัดการขยะพลาสติกในทะเล และกระตุ้นให้ผู้คนตระหนักถึงความสำคัญของสิ่งแวดล้อม และร่วมกันลงมือปกป้องดูแลโลกใบนี้ที่เราอาศัยอยู่
“หากถามว่าทำไมวันสิ่งแวดล้อมโลกจึงมีความสำคัญกับพวกเราคนสิ่งแวดล้อม ก็เพราะวันนี้เป็นเหมือนสัญญาณเตือนและโอกาสสำคัญที่จะทำให้ทบทวนบทบาทของเราในฐานะพลเมืองโลก การตระหนักรู้การเห็นความสำคัญ ที่จะปลูกฝังและสร้างจิตสำนึกให้กับทุกคนเห็นก้าวสู่การเปลี่ยนแปลง และการที่เราเข้าใจถึงผลกระทบจากการกระทำของมนุษย์ต่อสิ่งแวดล้อม จะช่วยให้เราสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและร่วมกันหาแนวทางแก้ไขปัญหาได้อย่างยั่งยืนเพราะเรามีโลกใบเดียว”
ปฎิเสธไม่ได้ว่าในยุคปัจจุบัน โลกกำลังเผชิญกับวิกฤตการณ์สิ่งแวดล้อมที่รุนแรงและซับซ้อนกว่าที่เคยเป็นมา การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่เห็นได้ชัดจากอุณหภูมิโลกที่สูงขึ้น ระดับน้ำทะเลที่เพิ่มขึ้น และปรากฏการณ์สภาพอากาศสุดขั้วที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งและรุนแรงขึ้น เช่น ไฟป่า น้ำท่วม และภัยแล้ง ที่กำลังส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อชีวิตความเป็นอยู่ของมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ รวมถึงปัญหามลพิษยังคงเป็นภัยคุกคามสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นมลพิษทางอากาศจากอุตสาหกรรมและการจราจร มลพิษทางน้ำจากการทิ้งของเสียและสารเคมี ปัญหาขยะพลาสติกที่ปนเปื้อนอยู่ในทุกระบบนิเวศ ดังนั้นในแต่ละปี วันสิ่งแวดล้อมโลกจะมีการกำหนดประเด็นหลัก (Theme) ที่แตกต่างกันออกไป เพื่อเน้นย้ำถึงปัญหาเร่งด่วนและส่งเสริมการดำเนินการในด้านต่างๆ ซึ่งในทุกๆปีการกำหนดแนวคิดหลักล้วนเชื่อมโยงทุกประเด็นคือการสร้างความสมดุลระหว่างการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม และสำหรับปี 2025 ธีมวันสิ่งแวดล้อมโลก คือ “การยุติมลพิษพลาสติกทั่วโลก” (Ending global plastic pollution) ภายใต้แคมเปญ #BeatPlasticPollution (หยุดยั้งมลพิษพลาสติกทั่วโลก) โดยมีสาธารณรัฐเกาหลีเป็นเจ้าภาพหลักในการจัดงานเฉลิมฉลองระดับโลก
ทั้งนี้ หากใครยังจำกันได้ธีมหลักในเรื่องของพลาสติก เคยถูกกำหนดใช้ในปี 2018 มาแล้วกับแนวคิดหยุดวิกฤตพลาสติก(Beat Plastic Pollution) ซึ่งในตอนนั้นรณรงค์ลดการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว (Single-use plastics) ส่งเสริมให้ผู้บริโภค หน่วยงานรัฐ และภาคธุรกิจร่วมกันหาทางเลือกที่ยั่งยืน ซึ่งในตอนนั้นปัญหาพลาสติกถือเป็นปัญหาใหญ่ของทั่วโลกและแนวคิดดังกล่าวเป็นหนึ่งในปีที่มีอิทธิพลมาก เพราะเกิดกระแสระดับโลกเกี่ยวกับ การลดพลาสติกในชีวิตประจำวัน และยังเป็นปีที่หลายประเทศเริ่มออกนโยบาย งดถุงพลาสติกและหลอดพลาสติก อย่างจริงจัง โดยมีประเทศอินเดียเป็นเจ้าภาพ
“สำหรับปีนี้ปัญหามลพิษจากพลาสติกที่ทวีความรุนแรง ปัจจุบันมีการผลิตพลาสติกทั่วโลกประมาณ 450 ล้านตันต่อปี โดยมีเพียง 10% เท่านั้นที่ถูกนำกลับมารีไซเคิลตลอดห่วงโซ่คุณค่า ที่เหลือกลายเป็นขยะที่ปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม ทั้งในดิน น้ำ และอากาศ ดังนั้นจึงส่งผลกระทบต่อสุขภาพและระบบนิเวศ รวมทั้งไมโครพลาสติกได้ถูกพบในร่างกายมนุษย์และสัตว์ทะเล ส่งผลกระทบต่อสุขภาพและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างรุนแรง ขณะเดียวกันการเจรจาสนธิสัญญาระดับโลกในปี 2022 ประเทศสมาชิกสหประชาชาติได้เริ่มการเจรจาเพื่อจัดทำสนธิสัญญาระหว่างประเทศที่มีผลผูกพันทางกฎหมาย เพื่อยุติมลพิษจากพลาสติก ซึ่งคาดว่าจะสรุปผลภายในปี 2025 ซึ่งในปีนี้เกาหลีใต้เป็นเจ้าภาพมีนโยบายและแนวทางที่ชัดเจนในการจัดการพลาสติก ตั้งแต่การผลิต การบริโภค ไปจนถึงการรีไซเคิล และมีเป้าหมายที่จะทำให้จังหวัดเชจูปลอดพลาสติกภายในปี 2040”
อย่างไรก็ดี วันสิ่งแวดล้อมโลกไม่ได้ถูกกำหนดให้เป็นวันสำคัญของคนในวงการสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่ยังทำหน้าที่เป็นเวทีระดับโลกในการยกระดับความตระหนักรู้ สร้างความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับความท้าทายด้านสิ่งแวดล้อมที่โลกกำลังเผชิญ และกระตุ้นการส่งเสริมให้รัฐบาล องค์กรภาคประชาสังคม ภาคเอกชน และประชาชนทั่วไปร่วมกันกำหนดและดำเนินนโยบาย รวมถึงปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม รวมทั้งส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศซึ่งถือเป็นโอกาสในการรวมพลังและสร้างความร่วมมือเพื่อบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals – SDGs) โดยเฉพาะเป้าหมายที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม
สำหรับ การแก้ไขปัญหาพลาสติกสามารถเริ่มต้นได้ที่ตัวเราเอง เช่นการบริโภคอย่างยั่งยืนการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ลดการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง ใช้หลักการเศรษฐกิจหมุนเวียนในการจัดการขยะและขยะพลาสติกอย่างมีประสิทธิภาพ
สุดท้ายนี้ เดือนมิถุนายนนับเป็นช่วงเวลาแห่งการทบทวนบทบาทของเราในฐานะประชากรโลก ทั้งในแง่ของการอยู่ร่วมกันอย่างเท่าเทียม และการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างรับผิดชอบ ดังนั้นเรามีโลกใบเดียวมาร่วมกันทำให้ทุกวันเป็นวันสิ่งแวดล้อม ด้วยการเริ่มต้นเปลี่ยนแปลงจากตัวเราเอง เพื่ออนาคตที่ยั่งยืนสำหรับลูกหลานของเรา
